ଆମ ଓଡ଼ିଆ ଘରେ ବାର ମାସରେ ତେର ପର୍ବ l ତହିଁରୁ ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା, ଓଡ଼ିଶାର ପୁରୀରେ ଏବଂ ଗୌଡ଼ୀୟ ବୈଷ୍ଣବମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପାଳିତ ଏକ ପବିତ୍ର ପର୍ବ, ଏକ ଅନନ୍ୟ ଏବଂ ଆକର୍ଷଣୀୟ ପରମ୍ପରା ଯାହା ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ଚନ୍ଦନ ଲେପ (ଚନ୍ଦନ) ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ। ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟାରେ ଆରମ୍ଭ ହେଉଥିବା ଏହି ୨୧ ଦିନିଆ ଉତ୍ସବ, ପୂଜାରୀଙ୍କ ଭକ୍ତି ଏବଂ ସୃଜନଶୀଳତାର ପ୍ରମାଣ।
ପୌରାଣିକ ମାହାତ୍ମ୍ୟ-
ପୌରାଣିକ ତଥ୍ଯ ଅନୁଯାୟୀ ସତ୍ୟ ଯୁଗରେ ନୃସିଂହ ଦେବ ଏହି ଯାତ୍ରାର ଆୟୋଜନ କରିଥିଲେ । ଦ୍ୱାପର ଯୁଗରେ ପଞ୍ଚୁପାଣ୍ଡବ ଅଜ୍ଞାତବାସ ସମୟରେ ବିରାଟ ରାଜାଙ୍କ ନିକଟରେ ନିଜର ପ୍ରକୃତ ପରିଚୟ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ବିରାଟ ରାଜା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଓ ବଳରାମଙ୍କୁ ରାମକୃଷ୍ଣେ ରୂପରେ ପଞ୍ଚୁପାଣ୍ଡବଙ୍କ ସହିତ ଦର୍ଶନ କରିବା ପାଇଁ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରିବାରୁ ଭଗବାନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ତାଙ୍କର ଇଚ୍ଛାପୂରଣ ପାଇଁ ସମ୍ମତ ହୋଇଥିଲେ । ଏହା ପରେ ଏକ ବିରାଟ ଜଳାଶୟ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇ ଜଳ କେଳି ମଣ୍ଡପ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା । ଉପଲବ୍ୟ ଓ ବିଭାସ୍ତୁ ନଗରୀରେ ଏହି ଉତ୍ସବ ସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଲା । ସମ୍ଭବତଃ ଏହି କାରଣରୁ ମଦନମୋହନ, ରାମକୃଷ୍ଣଙ୍କ ସହ ପଞ୍ଚୁପାଣ୍ଡବ ଜଳକ୍ରୀଡ଼ା ପାଇଁ ସରୋବରକୁ ଯାତ୍ରା କରିଥାନ୍ତି ।
ଇତିହାସରେ ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା (ପୁରୀର ଅନନ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନା)-
ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା ନାମରେ ଏହା ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀୟ ତ୍ରୟୋଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ସୃଷ୍ଟିହୋଇ ଥିବାର ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । ଭାରତରେ ଥିବା ସହସ୍ର ମନ୍ଦିରରେ ଗ୍ରୀଷ୍ମଦିନେ ଆଲଟ ପଡେ, ଚନ୍ଦନ ଲାଗି ହୁଅନ୍ତି, ମାତ୍ର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଯାତ୍ରା ତଥା ଦୈବପର୍ବ ରୂପେ ଏହା ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ଓଡ଼ିଶାରେ ହିଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଓଡ଼ିଆ ମାସର ବୈଶାଖ ଶୁକ୍ଳ ତୃତୀୟାଠାରୁ ସ୍ନାନପୂର୍ଣ୍ଣିମା ୪୨ଦିନ ଧରି ଆଚରିତ ହୁଏ । ଗନ୍ଧଯାତ୍ରା, ଜଳକେଳି ଓ ଅନ୍ତରଙ୍ଗ ଚନ୍ଦନଲାଗି ଏହିପରି ତିନିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ । ଏହି ଯାତ୍ରା ସମ୍ବନ୍ଧରେ କବିସମ୍ରାଟ, ଦୀନବନ୍ଧୁ ଦାସ, ଅତିବଡ଼ି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ, କବିସୂର୍ଯ୍ୟ, ବନମାଳୀ, ବୀରକିଶୋର ପ୍ରମୁଖ ରସିକ କବିମାନେ ନାନା ଗୀତ ସ୍ୱରରେ ରଚନା କରିଯାଇଛନ୍ତି । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ବନମାଳୀ ଦାସଙ୍କ ଏହି ରଚନାଟି ୩୦୦ ବର୍ଷ ତଳର ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାର ଜୀବନ୍ତ ବର୍ଣ୍ଣନା ଲାଗି ଓଡ଼ିଶାର ଗ୍ରାମଗୁଡ଼ିକରେ ଅତି ପ୍ରସିଦ୍ଧ। ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଏହି ଯାତ୍ରା ଦୀର୍ଘ ୫ଶହ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଦେବ ବିଗ୍ରହଙ୍କର ସଂପର୍କରେ ଆସି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ, ଯାହାର ମୂଳ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ନିଦାଘରେ ଶୀତଳ ଉପଚାର ଦେଇ ପ୍ରମୋଦିତ ରଖାଇବା ଏହାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବୋଲି ସ୍କନ୍ଧପୁରାଣ, ବାମଦେବ ସଂହିତା, ସୁଶ୍ରୁତସଂହିତା ବି କହନ୍ତି ।
ଐତିହାସିକ ତଥ୍ୟରୁ ଜଣାଯାଏ, ଗଙ୍ଗବଂଶର ରାଜାମାନଙ୍କ ସମୟରୁ ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ରାଜା ଦ୍ୱିତୀୟ ନରସିଂହଦେବଙ୍କ ଶାସନ ସମୟରେ ନଖପୋଡି ନରେନ୍ଦ୍ର ମହାପାତ୍ର ନରେନ୍ଦ୍ର ପୁଷ୍କରଣୀ ଖୋଳିଥିଲେ । ପରେ ଏହିଠାରେ ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।
ସେହିପରି ଶୈବପୀଠ ତଥା ଶ୍ରୀଲୋକନାଥ, ଶ୍ରୀମାର୍କଣ୍ଡେଶ୍ୱର, ଶ୍ରୀନୀଳକଣ୍ଠେଶ୍ୱର, ଶ୍ରୀଜମ୍ବେଶ୍ୱର ଏବଂ ଶ୍ରୀକପାଳମୋଚନଙ୍କୁ ଏକ ବର୍ଣ୍ଣାଢ୍ୟ ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ନରେନ୍ଦ୍ର ପୁଷ୍କରିଣୀକୁ ବିଜେ କରାଯାଏ । ଭଉଁରୀ ଦିନ କେବଳ ଦିନଚାପ କରାଯାଏ, ରାତ୍ରିଚାପ କରାଯାଏ ନାହିଁ, ଦିନଚାପରେ ନରେନ୍ଦ୍ର ପୋଖରୀର ଦୀପଦାଣ୍ଡି ଚାରିପଟେ ୨୧ ଘେରା ବୁଲାଯାଇଥାଏ । ଠାକୁରମାନେ ନରେନ୍ଦ୍ର ପୋଖରୀରେ ୨୧ଘେରା ଚାପ ଖେଳିବା ପରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରକୁ ବାହୁଡ଼ାବିଜେ କରିଥାନ୍ତି ।
ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଭଉଁରୀଦିନ ସକାଳଧୂପ ହେବାପରେ ପୂଜାପଣ୍ଡାମାନେ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନଙ୍କ ଆଜ୍ଞାମାଳଧରି ରଥଖଳାକୁ ଯାଇଥାନ୍ତି । ସେଠାରେ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗଲାଗି ଏହି ଆଜ୍ଞାମାଳଗୁଡ଼ିକୁ ମହାରଣା ସେବକମାନେ ପାଇବାପରେ ନିର୍ମାଣାଧିନ ତିନିରଥର ତିନୋଟି ଅଖରେ ଦୁଇଟି ଲେଖାଏଁ ଚକ ସଂଯୋଗ କରିଥାନ୍ତି ।
ଭଉଁରୀଯାତ୍ରା ପରଦିନ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନଙ୍କର ହଳଦୀପାଣି ନୀତି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଏଥିରେ ଆଜ୍ଞାମାଳ ପାଇବାପରେ ବିମାନ ବିଜେକରି ଠାକୁରମାନେ ନରେନ୍ଦ୍ରପୁଷ୍କରିଣୀରେ ପହଞ୍ଚିବାପରେ କେବଳ ମଦନମୋହନ, ଶ୍ରୀଦେବୀ ଓ ଭୂଦେବୀ ଚାପଡଙ୍ଗାକୁ ବିଜେକରି ହଳଦୀପାଣୀ ପିଚକାରୀ ଖେଳିଥାନ୍ତି ।
ବାହର ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା ପରେ ମନ୍ଦିର ଭିତରେ ୨୧ଦିନ ବ୍ୟାପି ଭିତର ଚନ୍ଦନ ଅବସରରେ ବାହର ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା ଭଳି ଆଲଟ ଲାଗି ଓ ଚନ୍ଦନ ଲାଗି ନୀତି ସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ଏହାସହ ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ଜ୍ୟେଷ୍ଠକୃଷ୍ଣ ଏକାଦଶୀ, ସାବିତ୍ରୀ ଅମାବାସ୍ୟା, ଶୀତଳଷଷ୍ଠୀ ଓ ରୁକ୍ମିଣୀ ହରଣ ଏକାଦଶୀରେ ପ୍ରଭୁଙ୍କର ଜଳକ୍ରୀଡ଼ା ନୀତି ସମ୍ପନ୍ନ କରାଯାଇଥାଏ। ଏଥିରେ ଶ୍ରୀମଦନମୋହନ, ଶ୍ରୀଦେବୀ ଓ ଭୂଦେବୀ ରୋହିଣୀକୁଣ୍ଡ ନିକଟସ୍ଥ ଜଳକ୍ରୀଡ଼ା ମଣ୍ଡପକୁ ଯାଇ ସେଠାରେ ସୁବାଷିତ ଜଳକୁଣ୍ଡରେ ବିହାର କରିଥାନ୍ତି ।
ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାରେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ମୁକ୍ତିମଣ୍ଡପ ନିକଟରେ ୮ଫୁଟ ପ୍ରସ୍ଥ ଓ ୧୨ଫୁଟ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ‘ଚନ୍ଦନ ଘର’ ଅଛି । ସେଠାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦିନ ଶ୍ରୀଜୀଉମାନଙ୍କ ଲାଗି ଚନ୍ଦନ ଘୋରାଯାଇଥାଏ । ଚନ୍ଦନ ଘୋରିବା ପାଇଁ ଚନ୍ଦନ ଘରେ ଥିବା ତିନୋଟି ଶିଳକୁ ଘୋଟୁଆରୀ ସେବକମାନେ ବ୍ୟବହାର କରିଥାନ୍ତି । ସମୁଦାୟ ସାତଜଣ ଘୋଟୁଆରୀ ଚନ୍ଦନ ଘୋରିଥାନ୍ତି। ସାଧାରଣ ଦିନମାନଙ୍କରେ ଘୋଟୁଆରୀ ସେବକମାନେ ପ୍ରାୟ ୪୪୨ଗ୍ରାମ ଓଜନର ଚନ୍ଦନକାଠ ଘୋରିଥାନ୍ତି l
ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା ପଛରେ ଗୌଡୀୟ ବୈଷ୍ଣବ କାହାଣୀ-
ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାର ଉତ୍ପତ୍ତି ଗୌଡ଼ୀୟ ବୈଷ୍ଣବ ପରମ୍ପରାର ଜଣେ ପ୍ରମୁଖ ବ୍ୟକ୍ତି ମାଧବେନ୍ଦ୍ର ପୁରୀଙ୍କ ସହିତ ଜଡିତ ଏକ ଦିବ୍ୟ ଲୀଳାରେ ମୂଳ। କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁସାରେ, ମାଧବେନ୍ଦ୍ର ପୁରୀ, ବୃନ୍ଦାବନରେ ଗୋପାଳଙ୍କ ଦେବତାଙ୍କୁ ପୂଜା କରୁଥିବା ସମୟରେ, ସ୍ୱପ୍ନରେ ଭଗବାନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କଠାରୁ ଏକ ଦିବ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ପାଇଥିଲେ। ଭଗବାନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଗରମ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ଚନ୍ଦନ ଲେପ (ମାଲ୍ୟ ଚନ୍ଦନ) ଦ୍ୱାରା ଅଭିଷେକ ହେବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଥିଲେ। ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ପାଇବା ପରେ ମାଧବେନ୍ଦ୍ର ପୁରୀ, ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଚନ୍ଦନ ପାଇବା ପାଇଁ ଜଗନ୍ନାଥ ପୁରୀ ଯାତ୍ରା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ।
ମହୋତ୍ସବର ପ୍ରମୁଖ ଦିଗଗୁଡ଼ିକ-
ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା ମୁଖ୍ୟତଃ ପୁରୀର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରରେ ଏବଂ ଗୌଡ଼ୀୟ ବୈଷ୍ଣବମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପାଳନ କରାଯାଏ। ଏହି ମହୋତ୍ସବରେ ଅନେକ ମୁଖ୍ୟ ରୀତିନୀତି ଏବଂ ଅଭ୍ୟାସ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ, ଯେଉଁଥିରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ:
– ଯାତ୍ରା: ଭକ୍ତମାନେ ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ଶୋଭାଯାତ୍ରାରେ ନେଇ ଯାଆନ୍ତି, ଭକ୍ତି ଗୀତ ଗାଇ ମନ୍ତ୍ର ଜପ କରନ୍ତି।
– ଚନ୍ଦନ ଲେପନ ସହିତ ଅଭିଷେକ: ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ଚନ୍ଦନ ଲେପନ ସହିତ ଅଭିଷେକ କରାଯାଏ, ଯାହା ଗରମ ଗ୍ରୀଷ୍ମ ମାସରେ ଶୀତଳତା ପ୍ରଦାନ କରେ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ।
– ଭକ୍ତି ଗୀତ: ଭକ୍ତମାନେ ଭକ୍ତି ଗୀତ ଗାଇ ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ସମ୍ମାନ ଜଣାଇବା ପାଇଁ ମନ୍ତ୍ର ଜପ କରନ୍ତି।
ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାର ଗୁରୁତ୍ୱ-
ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା ଭକ୍ତି, ଶୀତଳତା ମୁକ୍ତି ଏବଂ ଏକ ଦିବ୍ୟ ଅନୁରୋଧର ପୂରଣକୁ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରେ। ଏହି ଉତ୍ସବ ଭକ୍ତ ଏବଂ ଦେବତାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କର ସ୍ମରଣ କରାଏ, ଗରମ ଋତୁରେ ଭକ୍ତମାନେ ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଶୀତଳତା ଆଶ୍ରୟ ଦିଅନ୍ତି। ଚନ୍ଦନ ଲେପନର ପ୍ରୟୋଗ ଦେବତାଙ୍କ ଉପରେ ଶାନ୍ତ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ, ଏବଂ ଏହି ଉତ୍ସବ ଭକ୍ତଙ୍କ ପ୍ରେମ ଏବଂ ଭକ୍ତିର ଏକ ଉତ୍ସବ।
ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା କେଉଁଠାରେ ପାଳନ କରାଯାଏ ?
ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା ମୁଖ୍ୟତଃ ଓଡ଼ିଶାର ପୁରୀରେ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ଏବଂ ଗୌଡ଼ୀୟ ବୈଷ୍ଣବମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପାଳନ କରାଯାଏ। ଏହି ପର୍ବ ଭାରତର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସ୍ଥାନରେ ମଧ୍ୟ ପାଳନ କରାଯାଏ, ବିଶେଷକରି ଗୌଡ଼ୀୟ ବୈଷ୍ଣବଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତି ଥିବା ଅଞ୍ଚଳଗୁଡ଼ିକରେ ପାଳନ କରାଯାଏ l
ଉପସଂହାର-
ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରା ଏକ ଅନନ୍ୟ ଏବଂ ଆକର୍ଷଣୀୟ ପର୍ବ ଯାହା ପୂଜାରୀମାନଙ୍କର ଭକ୍ତି ଏବଂ ସୃଜନଶୀଳତାକୁ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ। ଏହି ପର୍ବର ଶୀତଳତା ଏବଂ ଭକ୍ତି ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ପ୍ରେମ ଏବଂ ଯତ୍ନର ସହିତ ଦେବତାଙ୍କ ସେବା କରିବାର ଗୁରୁତ୍ୱକୁ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ କରିଥାଏ। ଚନ୍ଦନ ଯାତ୍ରାର ଗୁରୁତ୍ୱ ଉପରେ ଆମେ ପ୍ରତିଫଳନ କରିବା ସମୟରେ, ଆମକୁ ଭକ୍ତିର ଶକ୍ତି ଏବଂ ଆମର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ପରମ୍ପରାକୁ ସମ୍ମାନ ଦେବାର ଗୁରୁତ୍ୱ ମନେ ପକାଇଥାଏ।
ପ୍ରସ୍ତୁତି- ଦେବୀ ପ୍ରସାଦ
Author: vandeutkal
ଆପଣଙ୍କୁ ସ୍ଵାଗତ ! ଆମେ ଏକ ଅଗ୍ରଣୀ ତଥା ବିଶ୍ୱସ୍ତ ସମ୍ବାଦ ପ୍ରକାଶକ, ଆପଣଙ୍କୁ ସର୍ବଶେଷ ଖବର, କ୍ରୀଡା, ବିଜ୍ଞାନ, ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା, ମନୋରଞ୍ଜନ, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଅଦ୍ୟତନ ପ୍ରଦାନ କରୁ | ଆମର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ତୁମକୁ ସଠିକ୍ ଏବଂ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ଖବର ଯୋଗାଇବା, ତେଣୁ ତୁମେ ଦୁନିଆରେ କ’ଣ ଘଟୁଛି ସେ ବିଷୟରେ ଅବଗତ ରହିପାରିବ |
